Zadebiutowały w ataku na Polskę. Volskwageny Wehrmachtu

Volkswagen był oczkiem w głowie przywódców partii nazistowskiej i miał przyczynić się do masowej motoryzacji Niemiec. Przed wybuchem wojny odebrali go jednak nieliczni szczęśliwcy. Pojazd stał się za to bazą do powstania lekkiego wozu terenowego Wehrmachtu, który użytkowany był od piasków afrykańskiej pustyni do mroźnych bezdroży Związku Sowieckiego. Po zakończeniu wojny pewne jego rozwiązania techniczne znalazły się w polskim samochodzie Syrena.

Założenia techniczne taniego, małego, dostępnego dla wszystkich samochodu zrodziły się w głowie wybitnego niemieckiego konstruktora Ferdynanda Porsche, choć inspiracją dla niego były również istniejące pojazdy innych marek, zwłaszcza czechosłowackiej Tatry. Szansa na uruchomienie produkcji takiego auta nadarzyła się dopiero w 1934 roku, gdy projektem zainteresował się sam Adolf Hitler, kanclerz III Rzeszy. Niemiecki dyktator widział potrzebę stworzenia samochodu "dla ludu" - Volkswagena, którego cena nie przekraczałaby tysiąca marek, a który idealnie wpisywałby się w politykę propagandową partii nazistowskiej. 

1. KdF-Wagen na propagandowym zdjęciu organizacji "Kraft durch Freud".

Samochód dla ludu

Porsche rozpoczął intensywne prace, w zakładach Daimler-Benz powstawały kolejne prototypy. Hitler, osobiście śledzący postęp projektu, po trzech latach od zainicjowania prac badawczych podjął decyzję o uruchomieniu produkcji seryjnej. Pojazd, który przeszedł do historii jako "Typ 1", otrzymał nazwę KdF-Wagen od nazistowskiej organizacji "Kraft durch Freud" – "Siła przez Radość". Równocześnie rozpoczęto budowę nowej państwowej fabryki niedaleko zamku Wolfsburg, pod którą kamień węgielny wmurowywał sam Führer. W ten sposób powstał kompleks nazwany KdF Stadt. Planowano, że do końca 1939 roku w nowej fabryce powstanie 500 pierwszych Volkswagenów.

2. Okładka katalogu KdF-Wagen na rok 1939.

W połowie 1938 roku uruchomiono sprzedaż nieistniejących jeszcze aut w systemie przedpłat. Cena KdF wyniosła 1600 marek. Aby go zakupić wprowadzono specjalne książeczki oszczędnościowe, których posiadacze mieli odkładać 20 marek miesięcznie na zakup auta. Teoretycznie po uzbieraniu 750 marek klient miał otrzymać samochód, a resztę spłacić również w ratach. Dzięki temu systemowi już po trzech latach można było odebrać KdF-a. Do tego dość dogodnego sytemu zapisało się około 330 tys. osób, jednak do agresji na Polskę jedynie niewielka ich część rzeczywiście wyjechała z fabryki w Wolfsburgu własnym wozem. Po 1 września 1939 roku 275 milionów marek zdeponowanych przez Niemców oszczędzających na zakup KdF-a, zostało przez rząd przywłaszczonych i przeznaczonych na wsparcie wysiłku wojennego III Rzeszy.

Pierwsze wojskowe KdF-y

Jeszcze w połowie lat 20-tych armia niemiecka zgłosiła zapotrzebowanie na lekki samochód osobowy o zwiększonej mobilności w terenie. Według założeń miał on mieć napęd 4x2 i otwarte nadwozie. Do ochrony pasażerów przed kiepską pogodą miał być wyposażony w składany brezentowy dach i zwijane brezentowe osłony zamiast drzwi. Dzięki większym kołom pojazd miał mieć podwyższony prześwit, wzmocnione resory, przekonstruowane układ wydechowy i hamulce. Bezpieczeństwo załogi samochodu podczas jazdy w terenie miały zwiększyć specjalne kubełkowe siedzenia o dodatkowych oparciach bocznych, zabezpieczające przed wypadnięciem z pojazdu. Początkowo, z powodu tych siedzeń, auta nazywane były przez żołnierzy Kübelsitze, później - Kübelsitzwagen. Ostatecznie przyjęła się skrócona forma - Kübelwagen. Z czasem zaczęto tak nazywać wszystkie niemieckie uterenowione samochody osobowe dla wojska.

Wstępne rozmowy na temat wojskowej wersji Volkswagena miały miejsce w 1934 roku. Zgodnie z założeniami miał to być wóz przystosowany do przewozu trzech żołnierzy oraz lekkiego karabinu maszynowego. Żadnych prac w tym kierunku jednak nie podjęto. Do pomysłu powrócono w styczniu 1938 roku, po serii pomyślnych testów KdF-a.

Podwozie do wersji zmilitaryzowanej opracowała firma Trutz z Gothy. Nadwozie było wykonane z blach z podłużnymi przetłoczeniami, co zwiększało sztywność elementów. Prototyp wojskowej wersji Volkswagena Typ 38 został zamówiony 1 lutego 1938 roku. Pojazd miał stalowe, odkryte nadwozie, nie posiadał drzwiczek, a przednia szyba nie była składana.

VW Typ 62 i 82

W listopadzie 1938 roku rozpoczęły się próby na poligonie w Münsingen. Wykazały one przede wszystkim potrzebę opracowania odmiany 4x4, co zostało jednak zbagatelizowane przez konstruktorów. Postanowiono nie wprowadzać żadnych zmian w konstrukcji podwozia. Na początku 1939 roku pojazd otrzymał nowe nadwozie. Różniło się ono od seryjnego drobnymi szczegółami. Zbudowane było z cienkich blach stalowych, usztywnionych podłużnymi wytłoczeniami. Miało czworo drzwiczek, składaną przednią szybę, boczne szyby z celuloidu, brezentowy dach i dwa bagażniki – pierwszy w przedniej części nadwozia mieścił standardowy 20-litrowy kanister, drugi, większy, znajdował się za tylną kanapą. Ta wersja, oznaczona jako Typ 62 została pokazana publicznie podczas salonu motoryzacyjnego w Wiedniu w 1939 roku. Pierwsze egzemplarze (niewykluczone, że były to prototypy) zostały użyte podczas agresji na Polskę.

Po pierwszych doświadczeniach z eksploatacji Typu 62 Urząd Uzbrojenia Wojsk Lądowych zażądał zmian poprawiających własności terenowe samochodu. Nowa wersja była gotowa już w grudniu 1939. W stosunku do poprzednika miała ona powiększony prześwit oraz zmienione przełożenia skrzyni biegów. Zamontowano też pomocniczą przekładnię na tylnej osi. Pojazd był napędzany 4-cylindrowym silnikiem, takim samym jak w wersji cywilnej. Oznaczano go jako Typ 82 i skierowano do produkcji seryjnej,  którą rozpoczęto wiosną 1940 roku. Pierwszych 25 egzemplarzy zbudowano w Stuttgarcie. W maju produkcję przeniesiono do zakładów w KdF Stadt w Wolfsburgu, gdzie wytwarzano podwozia i silniki oraz przeprowadzano końcowy montaż. Nadwozia dostarczały zakłady Ambi-Budd. Do grudnia 1940 powstało pierwszych tysiąc egzemplarzy Typ 82.

3. KdF Typ 82.

Wóz produkowano w czterech podstawowych wersjach: samochód terenowy Kfz. 1, lekki pojazd łączności Kfz. 2, pojazd obserwacyjny Kfz. 3., dwumiejscowy pojazd warsztatowy Kfz. 2/4. Oprócz tego wytwarzano lekki ciągnik działka przeciwpancernego Kfz 12. Budowano też w mniejszym zakresie Typ 85 i Typ 87 z napędem na obie osie, wersję półgąsienicową Typ 155, wersję kolejową Typ 157, wersję sygnalizacyjną Typ 822 i atrapę czołgu Typ 823, który miał służyć do szkolenia pancerniaków oraz zmylenia przeciwnika.

4. KdF Typ 155.

Seryjne samochody KdF Typ 82 zostały użyte w trakcie walk we Francji. Generał Erwin Rommel jako pierwszy wyższej rangi dowódca używał Volkswagena jako swojego osobistego samochodu. Pierwsze większe dostawy do jednostek liniowych nastąpiły w połowie 1940. Od tego czasu Kübelwagen stał się jednym z podstawowych i najbardziej charakterystycznych pojazdów armii niemieckiej. Używany był we wszystkich rodzajach wojsk, na wszystkich frontach drugiej wojny światowej. 

KdF Typ 87 "Kommandeurswagen"

Jednym z ciekawszych wariantów KdF-a był wóz dla dowódców. Początkowo wprowadzono do służby w 1941 roku KdF Typ 82E. Pojazd ten posiadał typowe, dwudrzwiowe nadwozie z samochodu osobowego oraz podwozie "Kübelwagena" i tak jak on miał napęd tylko na tylne koła. Charakteryzował się dużym prześwitem, wynoszącym aż 290 mm, oraz był napędzany silnikiem o pojemności 1131 cmᶾ i mocy 25 KM. Wyposażenie samochodu było dość spartańskie i ograniczało się do niezbędnego minimum, m.in.: uchwyty na pistolet maszynowy MP 38/40 w nogach pasażera, stojaki na dwa karabiny piechoty przy tylnych siedzeniach, miejsce na pakiety medyczne i rozkładana podstawka pod mapę.

KdF Typ 82E był zdecydowanie wygodniejszy od odkrytego "Kübelwagena" przy podobnych właściwościach drogowych. W zamkniętym nadwoziu pasażerowie zdecydowanie lepiej byli chronieni przed czynnikami atmosferycznymi z zewnątrz. Natomiast zdecydowanie trudniej było go opuścić w sytuacji awaryjnej.

5. KdF Typ 87 "Komandeurswagen".

W grudniu 1940 roku zaprezentowany został samochód w ulepszonej wersji Typ 87 z napędem 4x4, przejętym z amfibii Typ 166 "Schwimmwagen". Próby drogowe tego samochodu prowadzono w sierpniu i wrześniu 1941 roku na drogach i bezdrożach Bułgarii, Grecji, Jugosławii i Rumunii, w warunkach zbliżonych do afrykańskich, bowiem większość tych wozów miała trafić do wojsk niemieckich w Afryce Północnej.

W wariancie dla Afrika Korps KdF Typ 87 posiadał osprzęt tropikalny, który zapewniał ochronę przed piaskiem dla gaźnika, filtrów powietrza i instalacji elektrycznej. Ponadto zaopatrzono go w specjalne opony balonowe Kronprinz z bieżnikiem ułatwiającym poruszanie się na piaszczystych przestrzeniach, dla których trzeba było zmodyfikować przednią oś, a także poszerzyć zderzaki. Większość Kommandeurswagenów, jak je oznaczono (dosł. samochód dowódcy), posiadała otwierany, brezentowy dach. Pojazdy idealnie sprawdziły się w pustynnych warunkach. Łącznie w latach 1941-1945 wyprodukowano prawdopodobnie 564 egzemplarze tego modelu.

Udana konstrukcja

Kübelwagen był pojazdem bardzo chwalonym za dużą niezawodność, prostotę obsługi i zwrotność. Szczególnie dobrą ocenę zyskał jego chłodzony powietrzem silnik działający bez zarzutu w każdych warunkach klimatycznych. Mimo braku napędu na wszystkie koła w najpowszechniej stosowanych wersjach, dobrze sprawował się w niezbyt trudnym terenie. Był ceniony także przez przeciwnika i oddziały alianckie chętnie używały zdobycznych Kübelwagenów. Do zakończenia wojny powstało 54 334 egzemplarze tego auta we wszystkich wersjach, przy czym najliczniejsza - 37 320 sztuk - to odmiana Kfz 1.

6. Amerykańscy spadochroniarze w zdobycznym KdF-ie w Carentan w Normandii. 

Jako ciekawostkę należy dodać, że pewne rozwiązania techniczne z Kübelwagena zostały zastosowane w polskim samochodzie osobowym marki FSO Syrena. Dotyczy to sprzęgła i skrzynki biegów, które zostały skopiowane wprost z niemieckiego pierwowzoru.   

Dane techniczne Typ 82:

Masa własna – 725 kg

Długość – 3,74 m

Szerokość – 1,6 m

Napęd – silnik chłodzony powietrzem, górnozaworowy, 4-suwowy,  4-cylindrowy gaźnikowy "bokser" o pojemności skokowej 985 cm³ o mocy 17 KW lub 1131 cm³ i mocy 18,4 KW

Skrzynia biegowa – 4-przekładniowa, niezsynchronizowana

Prędkość maks. – do 80 km/h

Koła – felgi z blachy stalowej, ogumienie 5,25x16

Zasięg – 450 km

***

Źródła fotografii:  

1. Wikimedia Commons CC BY-SA 3.0 de
2. Zbiory własne
3. Wikimedia Commons CC BY 2.0
4. Zbiory własne
5. Zbiory własne
6. Domena publiczna

Bibliografia:

• David Doyle: Niemieckie pojazdy wojskowe II wojny światowej, Poznań 2012.   
• Richard Grunberger: Historia społeczna Trzeciej Rzeszy, Kraków 2022.
• Robert Sawicki: Samochody Wehrmachtu, Warszawa 2010.
• Jerzy Mydlarz: Samochód terenowy KdF Kübelwagen, Warszawa 1998.
• II wojna światowa. Encyklopedia uzbrojenia, Warszawa 2000.