Andersów czterech. Czy wszyscy dobrze przysłużyli się Polsce?

Generał Władysław Anders jest jednym z najbardziej znanych polskich dowódców z okresu II wojny światowej. Nie wszyscy jednak wiedzą, że miał on jeszcze trzech braci, którzy również byli oficerami kawalerii Wojska Polskiego. Każdy z nich nie szczędził krwi dla Rzeczypospolitej...   

Najsłynniejszy z braci Andersów - Władysław 

Najstarszym z braci Andersów był właśnie urodzony w 1892 roku Władysław, który swą bojową karierę rozpoczął w 1914 roku, gdy jako porucznik dragonów armii rosyjskiej wyruszył na wojnę. Po utworzeniu I Korpusu Polskiego wstąpił do niego, a po kapitulacji korpusu przed Niemcami przybył do Polski. W wojnie polsko-bolszewickiej w stopniu podpułkownika był dowódcą 15. Pułku Ułanów Wielkopolskich (później Poznańskich). 29 lipca w boju pod Wistyczami Władysław Anders został ciężko ranny w nogę i odesłany do szpitala w Poznaniu.

W okresie międzywojennym Władysław ukończył słynną Ecole Superieure de Guerre w Paryżu. W 1925 roku pełnił obowiązki komendanta Warszawy, a w latach 1926-28 szefa sztabu w Generalnym Inspektoracie Kawalerii. W czasie zamachu majowego w 1926 roku opowiedział się po stronie rządowej - był szefem sztabu generała Tadeusza Rozwadowskiego, ale nie zaszkodziło to jego karierze wojskowej, mimo że z wojska wyrugowano wówczas znaczną liczbę oficerów. Józef Piłsudski potrafił docenić prawość jego działania i kwalifikacje. 

W latach 1928-37 Władysław Anders dowodził Wołyńską Brygadą Kawalerii i następnie Nowogródzką Brygadą Kawalerii, z którą w 1939 roku wyruszył na wojnę. Od 12 do 28 września dowodził Grupą Operacyjną Kawalerii. 26 września na drodze kawalerzystów Andersa wycofujących się na południe stanęły oddziały sowieckie, które po walkach wzięły do niewoli większość polskich żołnierzy. Ranny generał Anders trafił do szpitala, a następnie był więziony we Lwowie i Moskwie. Zwolniony 4 sierpnia 1941 roku, po zawarciu 30 lipca 1941 roku polsko-sowieckiego układu, tego samego dnia mianowany został naczelnym dowódcą Polskich Sił Zbrojnych w Związku Sowieckim.

18 sierpnia dotarł do Buzułuku i przystąpił do organizowania polskiej armii. Z ogromną energią angażował się w poszukiwanie polskich oficerów, którzy we wrześniu 1939 roku dostali się do sowieckiej niewoli i znaleźli się w obozach w Kozielsku, Ostaszkowie i Starobielsku. Sprawę tę powierzył rotmistrzowi Józefowi Czapskiemu. 

1. Generał dywizji Władysław Anders

Wobec szykan ze strony władz sowieckich (np. w połowie marca, gdy Armia Polska liczyła bez mała 70 tys. żołnierzy, a wokół obozów wojskowych koczowało tysiące osób cywilnych, racje żywnościowe zmniejszono do 26 tys.) oraz nacisków, żeby nie czekając na uzbrojenie i przygotowanie całej armii wysłać na front tylko jedną dywizję, Anders zdecydował ewakuować oddziały polskie do Persji (Iranu). Na takie rozwiązanie nalegał rząd brytyjski dążący do wzmocnienia własnych oddziałów na Bliskim Wschodzie i w Afryce Północnej.

Projektu Andersa wycofania całej Armii Polskiej z ZSRR nie akceptował premier Władysław Sikorski, godzący się jedynie na ewakuowanie tych żołnierzy, dla których brakowało żywności. Uważał, że armia powinna pozostać w ZSRR, gdyż wkroczenie do Polski ze wschodu znacznych sił zbrojnych, podlegających rządowi w Londynie, miało być rozstrzygające dla powojennej przyszłości państwa.

Po ewakuacji w marcu i sierpniu 1942 roku oddziałów do Persji, 12 września Anders objął stanowisko dowódcy Armii Polskiej na Wschodzie. Od 19 sierpnia 1943 roku dowodził 2. Korpusem Polskim i w ślad za swoimi żołnierzami 25 stycznia 1944 roku przybył do Włoch. Na odprawie 24 marca dowódca brytyjskiej 8 armii gen. Oliver Leese zapytał Andersa, czy zdecyduje się atakować Monte Cassino. We wspomnieniach Anders napisał: 

     Wykonanie tego zadania, ze względu na rozgłos, jaki Monte Cassino zyskało wówczas na świecie, mogłoby mieć duże znaczenie dla sprawy polskiej. Byłoby najlepszą odpowiedzią na propagandę sowiecką, która twierdziła, że Polacy nie chcą się bić z Niemcami... Po krótkim namyśle oświadczyłem, że podejmuję się tego zadania. 

Dalszy szlak bojowy Andersa po Monte Cassino na czele 2. Korpusu prowadził przez Ankonę, rzeki Cesano i Metauro, Linię Gotów i zakończył się zdobyciem Bolonii. Pod koniec wojny Anders pełnił obowiązki Naczelnego Wodza i generalnego inspektora Polskich Sił Zbrojnych w zastępstwie przebywającego w niewoli generała Tadeusza Bora-Komorowskiego. Po wojnie pozostał w Wielkiej Brytanii, gdzie pełnił funkcje Naczelnego Wodza i Generalnego Inspektora Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Komunistyczne władze w Warszawie pozbawiły go obywatelstwa polskiego.

8 sierpnia 1954 roku razem z Tomaszem Arciszewskim i Edwardem Raczyńskim wszedł w skład tzw. Rady Trzech zastępującej Prezydenta RP. W dziesiątą rocznicę bitwy pod Monte Cassino został mianowany przez rząd emigracyjny generałem broni. Na emigracji wokół niego skupiła się społeczność wojskową. Zmarł 12 maja 1970 roku i zgodnie z jego życzeniem został pochowany na polskim cmentarzu wojennym pod Monte Cassino.

Karol

Młodszy o rok od Władysława Karol był absolwentem Szkoły Handlowej w Kownie. Karierę wojskową rozpoczął również w armii rosyjskiej, w której szeregach brał udział w I wojnie światowej. W listopadzie 1917 roku wstąpił do I Korpusu Polskiego, a po jego rozwiązaniu pojechał do Warszawy i tam wstąpił do Wojska Polskiego. Jako porucznik 1. Pułku Ułanów Krechowieckich, w którego formowaniu na rzecz odrodzonego Wojska Polskiego jako dowódca szwadronu brał udział, walczył przeciwko bolszewikom w 1920 roku. 29 maja w starciu z kawalerią Budionnego pod Sieniawą został ciężko ranny. Od 1925 roku służył w Obozie Szkolnym Kawalerii w Grudziądzu, a następnie był kolejno zastępcą dowódcy 2. Pułku Ułanów Grochowskich, 25. Pułku Ułanów i rejonowym inspektorem koni w Ciechanowie.

2. Pułkownik Karol Anders

W 1938 roku Karol Anders w stopniu podpułkownika powrócił do 1. Pułku Ułanów na stanowisko zastępcy dowódcy. Od 12 września 1939 roku dowodził 2. Pułkiem Ułanów, w miejsce oddelegowanego na dowódcę Suwalskiej Brygady Kawalerii pułkownika Kazimierza Plisowskiego. Następnie, po tragicznej śmierci prawdopodobnie od polskich kul w wyniku omyłkowego ostrzelania, dotychczasowego dowódcy podpułkownika Jana Litewskiego, dowodził swoim macierzystym 1. Pułkiem Ułanów Krechowieckich. 29 września został ranny, a po bitwie pod Kockiem 6 października trafił do niewoli niemieckiej, w której przebywał do maja 1945 roku. Odzyskawszy wolność, wstąpił do 2. Korpusu Polskiego we Włoszech, gdzie otrzymał stanowisko zastępcy 16. Pomorskiej Brygady Piechoty. Po demobilizacji osiedlił się w Wielkiej Brytanii. Zmarł 4 lipca 1971 roku. w Penley, a spoczywa w Leicester. Odznaczony był m.in. Orderem Wojennym Virtuti Militari V kl. i trzykrotnie Krzyżem Walecznych. 

Jerzy Edward

Urodzony w 1896 roku Jerzy Edward podobnie jak dwaj starsi bracia karierę wojskową rozpoczął w armii rosyjskiej podczas I wojny światowej, a następnie w I Korpusie Polskim. W walkach o niepodległość Polski w stopniu porucznika walczył pod rozkazami brata Władysława w szeregach 15. Pułku Ułanów Wielkopolskich, w którym służył aż do przeniesienia do 9. Pułku Strzelców Konnych w 1930 roku. W 1932 roku został oddelegowany na kurs w Wyższej Szkole Wojennej. W 1923 roku awansowany do stopnia rotmistrza, w 1932 roku – majora, a w 1939 roku – podpułkownika. W latach 1934–1938 był kwatermistrzem 3. Pułku Ułanów Śląskich, a w latach 1938–1939 zastępcą dowódcy 5. Pułku Ułanów Zasławskich. W szeregach tego ostatniego walczył w 1939 roku na szlaku od Ostrołęki po Lubelszczyznę. 14 września objął nad nim dowództwo. Dostawszy się 6 października do niemieckiej niewoli, po wydaniu rozkazu zniszczenia bądź ukrycia broni przez żołnierzy pułku, resztę wojny spędził w Oflagu w Murnau. Po uwolnieniu 29 kwietnia 1945 roku wyjechał do Włoch, gdzie objął dowództwo nad odtworzonym w ramach 2. Korpusu Polskiego 3. Pułkiem Ułanów Śląskich. Zdemobilizowany w 1947 roku, osiadł najpierw w Wielkiej Brytanii, a później w Kanadzie, osiadł w Toronto  gdzie zmarł 21 grudnia  1977 roku. Odznaczony m.in. Orderem Wojennym Virtuti Militari V kl. i czterokrotnie Krzyżem Walecznych. 

3. Rodzina Andersów. Pierwszy z lewej senior rodu Albert Anders oraz jego synowie, kolejno: Władysław, Karol, Jerzy, Tadeusz. Na końcu stoi Jerzy - syn Władysława. 

Tadeusz Konstanty

Najmłodszym z braci był Tadeusz Konstanty Anders, który urodził się 12 czerwca 1902 roku. W młodości był członkiem Polskiej Organizacji Wojskowej na terenie Mińska Litewskiego. Brał udział w wojnie polsko -bolszewickiej w szeregach 15. Pułku Ułanów a następnie w III Powstaniu Śląskim. Uzyskawszy maturę w 1922 roku, po rocznej nauce w Oficerskiej Szkole Artylerii w Toruniu został mianowany podporucznikiem artylerii. Następnie służył w 29. Pułku Artylerii Lekkiej a w 1925 roku został przeniesiony do 11. Dywizjonu Artylerii Konnej na stanowisko młodszego oficera w 2. baterii. W latach 1931–1934 był instruktorem w Szkole Podchorążych Rezerwy Artylerii we Włodzimierzu Wołyńskim. Następnie został adiutantem 4. Dywizjonu Artylerii Konnej, w którego szeregach walczył we wrześniu 1939 roku. 

4. Podpułkownik Tadeusz Konstanty Anders. 

Po klęsce wrześniowej, uniknąwszy niewoli, Tadeusz przedostał się do Francji, gdzie służył w Wojsku Polskim. W 1940 roku ewakuował się do Wielkiej Brytanii. Od 1943 roku służył w 2. Korpusie Polskim. Kampanię włoską zakończył w stopniu pułkownika jako dowódca 7. Pułku Artylerii Samobieżnej. Po demobilizacji w 1947 roku przebywał najpierw w Wielkiej Brytanii, a ostatecznie osiadł w Nowym Jorku, gdzie zmarł 7 lipca 1995 roku. Odznaczony był m.in. Orderem Wojennym Virtuti Militari V kl. i trzykrotnie Krzyżem Walecznych.

***

Źródła fotografii:

1. Domena publiczna.
2. Domena publiczna.
3. Domena publiczna.
4. Domena publiczna.

Bibliografia:

• 1. Pułk Ułanów,  red. K. Mijakowski, P. Rozdżestwieński, Warszawa 2012.
• 2. Pułk Ułanów,  red. K. Mijakowski, P. Rozdżestwieński, Warszawa 2012.
• 3. Pułk Ułanów,  red. K. Mijakowski, P. Rozdżestwieński, Warszawa 2012.
• 5. Pułk Ułanów,  red. K. Mijakowski, P. Rozdżestwieński, Warszawa 2012.
• 15. Pułk Ułanów,  red. K. Mijakowski, P. Rozdżestwieński, Warszawa 2012.
• 25. Pułk Ułanów,  red. K. Mijakowski, P. Rozdżestwieński, Warszawa 2013.
• Ewa Berberyusz: Władysław Anders. Życie po Monte Cassino, Warszawa 2012.
• Harvey Sarner: Zdobywcy Monte Cassino. Generał Anders i jego żołnierze, Poznań 2006. 
• Wojciech Markert: Generał broni Władysław Anders 1892-1970, Warszawa 2012.
• Piotr Zarzycki: 11 Dywizjon Artylerii Konnej, Pruszków 2002.