Bilans, który szokuje. Ilu obywateli sowieckiego imperium zostało zgładzonych z rozkazu Kremla?

Brutalne, umyślne i systematyczne fizyczne wyniszczenie określonych warstw narodów i ludów, grup rasowych i religijnych oraz likwidacja określonych klas społecznych i osób uznanych za "wrogów ludu" bez względu na pochodzenie, rasę i wyznanie, przeprowadzane pod wzniosłymi hasłami widniejącymi na czerwonych sztandarach, było niemal tradycją dla dzierżących władzę komunistów w Związku Sowieckim.

Już wkrótce po wybuchu rewolucji w październiku 1917 roku Włodzimierz Lenin, zgodnie ze swoją teorią walki klas, uznał za konieczne wprowadzenie dyktatury, zwanej eufemistycznie "dyktaturą proletariatu", w praktyce polegającej na likwidowaniu wszystkich tych, którzy nie zgadzali się z metodami rządzenia władzy bolszewickiej. W tym właśnie celu została powołana WCzeKa, która od października 1918 roku przystąpiła do realizacji zadekretowanego wówczas czerwonego terroru. Do 1921 roku był on przyczyną śmierci nawet 2 mln obywateli Rosji.

1. Ofiary WCzeKa w Estonii, 1919 rok. 

Mord na carskiej rodzinie i rozkozaczanie

Z pewnością aktem ludobójstwa było zamordowanie byłego cara Rosji Mikołaja II i jego rodziny w Jekaterynburgu na Uralu. Ciała ofiar egzekucji bolszewicy przenieśli do opuszczonego szybu kopalnianego, rozczłonkowali i spalili, a szczątki rozrzucili po bagnistym terenie, starając się zatrzeć ślady tej bestialskiej zbrodni. Jednocześnie w Ałpajewsku rozstrzelano szereg członków rosyjskiej arystokracji. Mordy te były zdecydowanie sprzeczne z ideami humanitaryzmu, głoszonymi oficjalnie przez bolszewików. 

Również do ludobójstwa należy zaliczyć tzw. "rozkozaczanie", przeprowadzone od 1920 roku głównie na terenach tzw. byłego Obwodu Wojska Dońskiego, gdzie władze bolszewickie z zemsty za udział Kozaków w walkach po stronie "białych" dokonały eksterminacji ludności. Mężczyźni zostali rozstrzelani, a kobiety, dzieci i starców deportowano. Ich wioski zrównano z ziemią lub przekazano nowym mieszkańcom, przybyłym z innych części kraju.

Głodowe ludobójstwo

W pewnym sensie ludobójstwem była również klęska głodu, jaka w latach 1921-22 nawiedziła Rosję. Wprawdzie bezpośrednią jej przyczyną była susza, która dotknęła rolnicze obszary Ukrainy, Powołża, Kaukazu, Krymu i Uralu, jednak pośrednio klęska ta została spowodowana represyjną polityką bolszewików wobec chłopstwa, głównie przymusowymi repartycjami żywności. W następstwie tego, z powodu braku żywności zmarło około 5 mln ludzi, głównie dzieci i osób starszych. Na terenach objętych  głodem doszło wówczas do masowej migracji ludności. Chłopi ciągnęli setkami z miejsca na miejsce jak hordy wilków, odżywiali się liśćmi i owocami, jedli nawet wnętrzności padłych zwierząt. Ludzie zabijali się nawzajem, żeby utrzymać się przy życiu, niektórzy sami kończyli ze sobą. Koty i psy zupełnie zniknęły z ulic, kończąc jako pożywienie wygłodniałych ludzi. Dochodziło do aktów kanibalizmu. W robotniczej dzielnicy Szachty starsza kobieta sprzedawała na targu ludzkie mięso.

Klęska głodu pozwoliła komunistom na zaostrzenie kursu w stosunku do Cerkwii. Lenin oskarżył prawosławne duchowieństwo o egoizm i chęć zachowania swojego majątku kosztem wiernych. Bezpieka otrzymała polecenie aresztowania jak największej liczby "reakcyjnej burżuazji i reakcyjnego duchowieństwa". Po pokazowych procesach w 1922 roku zamordowano ponad 8 tys. kapłanów, mnichów i mniszek.

Rozkułaczanie

Kolejną formą masowej eksterminacji obywateli była powszechna kolektywizacja rolnictwa w latach 1930-34. Przystępując do niej następca Lenina - Józef Stalin - jeszcze w grudniu 1929 roku ogłosił zamiar "zlikwidowania kułaków jako klasy". Najbardziej dramatyczny okres "rozkułaczania" to lata 1930-32. Chłopi zostali podzieleni na trzy kategorie. Najbogatsi, oraz ci, którym zarzucono postawę antyradziecką, zostali zesłani do obozów pracy, głównie w północne rejony ZSRR i Uralu. Mniej zamożni wraz z całymi rodzinami zostali przesiedleni do odległych rejonów kraju, przede wszystkim do Azji Środkowej i na Syberię. Natomiast na najbiedniejszych nałożono system niemożliwych do udźwignięcia kontyngentów płodów rolnych, a następnie deportowano za niewywiązywanie się z dostaw. W ten sam sposób postąpiono z chłopami średniorolnymi i biednymi, którzy oparli się kolektywizacji. 

2. Jedna z setek tysięcy "rozkułaczonych" rodzin, wypędzona przez bolszewików z własnego domu, 1932 rok.

Dokładna liczba osadzonych w obozach pracy, zesłanych i przesiedlonych chłopów nie jest możliwa do ustalenia. Z całą pewnością były to miliony. W wielu rejonach ZSRR chłopi próbowali stawiać opór. Ich bunty zostały jednak krwawo stłumione przy pomocy oddziałów Armii Czerwonej wspartej lotnictwem. Ukraina i niektóre inne rejony kraju, w tym także samej Rosji i Syberii, zostały dodatkowo "ukarane" planowanym zagłodzeniem, m.in. poprzez zakaz dostaw żywności i niszczenie płodów rolnych. W wyniku tych represji tylko na Ukrainie zmarło z głodu około 6 mln osób.

3. Zmarli z głodu na ulicach Charkowa, 1932 rok.  

Wielki terror

W latach 1934-38 społeczeństwo sowieckie zostało poddane tzw. "wielkiemu terrorowi". Represje uderzyły najpierw w niezwiązanych w partią WKP(b): chłopów, robotników, inteligencję, duchownych, którzy zostali zgładzeni tylko dlatego, że uznano ich za "wrogów ludu". Ich likwidację przeprowadzano za pomocą pewnego określonego schematu. Najpierw byli "demaskowani" przez rodziny, kolegów czy najbliższych współpracowników lub współoskarżonych. Następnie w bestialskim śledztwie zmuszano ich do przyznania się, i jeśli zdołali przeżyć dochodzenie, zsyłano do obozów pracy, gdzie mieli marne szanse na przeżycie.

Kulminacyjną fazą "wielkiego terroru" była tzw. "wielka czystka", w czasie której Stalin polecił wymordować tysiące prominentnych i szeregowych członków partii bolszewickiej, wysokiej rangi wojskowych oraz zagranicznych komunistów działających w strukturach Kominternu, w tym setki działaczy Polskiej Partii Komunistycznej. Przyjmuje się, że w czasach "wielkiego terroru" wymordowanych zostało 5-10 mln ludzi.

GUŁAG

Ważnym ogniwem sowieckiego systemu ludobójstwa były obozy pracy. Wprawdzie nie gazowano w nich ludzi i nie dymiły tam krematoria, jednak ze względu na panujące warunki: praca ponad siły, niedożywienie, brak odpowiedniej opieki medycznej i stosowanie tzw. specjalnych "metod reedukacyjnych" śmiertelność w nich była zatrważająca. Pierwsze obozy powstały tuż po rewolucji bolszewickiej. W 1930 powstał Główny Zarząd Obozów – GUŁAG, który z całym aparatem planowania i budżetem oddano do dyspozycji NKWD. Niewolnicza, przymusowa praca więźniów, których używano w najcięższych i najniebezpieczniejszych miejscach, stała się nieodłącznym elementem zbrodniczego sowieckiego systemu. W 1940 roku liczba więźniów w sowieckich obozach wynosiła 1,3 mln osób. Obecnie nie jest nawet chyba możliwe ustalenie wszystkich śmiertelnych ofiar GUŁAG-u.

4. Barak "izolatki" w jednym z obozów GUŁAG-u.

Mordy na podbitych narodach

Po wspólnej z Niemcami agresji na Polskę i aneksji Kresów Wschodnich, władze sowieckie dokonały masowych aresztowań oraz zgładzenia bądź zesłania w głąb ZSRR polskich oficerów i żołnierzy, policjantów, urzędników państwowych, przedstawicieli inteligencji i duchownych.  Aktem ludobójstwa były również deportacje Polaków z Kresów w odległe tereny ZSRR. Łącznie wypędzono z domów i wywieziono od kilkuset tysięcy do 1,7 mln obywateli Rzeczypospolitej, którzy zostali zdziesiątkowani w czasie transportów i nieludzkich warunków bytowych. 

Wielu Polaków z ZSRR zostało zamordowanych i deportowanych w głąb Związku Sowieckiego jeszcze w latach 30-tych, w tzw. "operacji polskiej" przeprowadzonej przez NKWD. Do tego należy jeszcze doliczyć łącznie kilkadziesiąt tysięcy – mowa jest o około 30 tys. - zamordowanych w obozach w Kozielsku, Starobielsku, Ostaszkowie, więzieniach NKWD na terenach tzw. Zachodniej Białorusi i Zachodniej Ukrainy oraz na Wileńszczyźnie. 

5. Jeden z katyńskich dołów śmierci podczas ekshumacji w 1943 roku. 

Analogiczny do Polaków los spotkał w 1940 i 1944-45 tysiące mieszkańców republik nadbałtyckich oraz Besarabii i północnej Bukowiny, przyłączonych do ZSRR.

Terror czasu Wielkiej Wojny Ojczyźnianej

Ludobójcze w swoim charakterze były tez działania podjęte na rozkaz Stalina przeciwko wielu mniejszościom narodowym zamieszkującym Związek Sowiecki. Już wkrótce po agresji niemieckiej, w sierpniu 1941 roku, Stalin polecił zlikwidować Niemiecką Nadwołżańską Autonomiczną Socjalistyczną Republikę Radziecką. W ciągu dwóch miesięcy wywieziono z niej w oddalone rejony Kazachstanu i Syberii setki tysięcy Niemców. Jednocześnie zlikwidowano wszystkie niemieckie osiedla na Ukrainie, Krymie, Kubaniu i Zakaukaziu. Ponadto z Karelii wysiedlono lub aresztowano dziesiątki tysięcy Finów. Z Dalekiego Wschodu przesiedlono do zachodniej Syberii i Azji Środkowej około 300 tys. Koreańczyków. Z Zakaukazia wysiedlono Kurdów, Greków oraz Gruzinów i Ormian wyznania muzułmańskiego.  

Nowej fali wysiedleń sowiecka bezpieka dokonała w latach 1943-44, kiedy za "karę", za rzekomą kolaborację z Niemcami, deportowano do Kazachstanu i na Syberię Karaczajów, Kałmuków, Czeczenów i Inguszów, Bałkarów i Tatarów Krymskich. Ich narodowe autonomie uległy likwidacji, a dobytek skonfiskowano.

Na nieokupowanych przez Niemców terenach kraju władze sowieckie już na początku wojny wprowadziły liczne utrudnienia dla własnych obywateli, np. racjonowanie żywności i militaryzację pracy, które były przyczyną śmierci setek tysięcy ludzi. Przyjmuje się, że w ciągu 4 lat wojny straty wśród ludności cywilnej ZSRR wyniosły – łącznie z zabitymi przez Niemców i zamordowanymi przez własny aparat represji – około 16 mln osób.

Na terenach objętych niemiecką okupacją czynów ludobójczych w stosunku do miejscowej ludności dopuszczała się sowiecka partyzantka, która terroryzowała całe wioski, aby odstraszyć je od współpracy z nazistami. Ponadto partyzanci, wśród których znaczny odsetek stanowili wyszkoleni agenci NKWD, świadomie, poprzez różnego rodzaju prowokacje, podejmowali działania prowadzące do zaostrzenia polityki niemieckiej względem ludności na opanowanych terenach.

6. Fińskie dzieci zamordowane przez sowieckich partyzantów w Laponii, 1942 rok.

Działania ludobójcze sowieckie kierownictwo państwa podejmowało również wobec żołnierzy Armii Czerwonej, biorących udział w działaniach wojennych. Oddziały zaporowe NKWD zabijały wszystkich wycofujących się z pola walki krasnoarmiejców. Przypisuje im się zlikwidowanie nawet miliona żołnierzy. Powstały także "bataliony karne" z najbardziej niesubordynowanych żołnierzy, których używano w niemal samobójczych atakach na najtrudniejszych odcinkach frontu.

Likwidacja "zdrajców" sowieckiej ojczyzny

Po 1945 roku zwycięski Józef Stalin powrócił do przedwojennych metod umacniania swojej władzy. Pierwszymi ofiarami nowej fali terroru stali się żołnierze tzw. "armii Własowa" oraz byli żołnierze – Rosjanie, Ukraińcy i Kozacy – służący w niemieckich formacjach walczących przeciwko Armii Czerwonej, wydani Sowietom przez Amerykanów i Brytyjczyków. Ich los był tragiczny: oficerów z reguły od razu mordowało NKWD, natomiast szeregowców zsyłano do kopalń na Uralu, bez prawa wychodzenia na powierzchnię. Podobnie stało się z byłymi jeńcami sowieckimi, którzy przeżyli niemiecką niewolę. Większość jako "zdrajców" natychmiast po powrocie do kraju zesłano do obozów pracy. W ten sam sposób potraktowano także wielu żołnierzy powracających do Związku Sowieckiego po zakończonej wojnie, których oskarżono o przywleczenie ze sobą "wpływów zachodnich".    

Ostatnie czystki Stalina

Jedną z najgłośniejszych czystek z okresu powojennego była tzw. "sprawa leningradzka". W 1949 roku na polecenie Stalina przeprowadzone zostały represje w stosunku do tysięcy członków partii w Leningradzie, którzy rzekomo nie zgadzali się z polityka Kremla w stosunku do Jugosławii oraz sabotowali plan pierwszej powojennej pięciolatki. Część z tych osób rozstrzelano.

Niemal równocześnie ze "sprawą leningradzką" zainicjowana została kampania antysemicka. Jej kulminacyjnym punktem było oskarżenie sowieckich Żydów zorganizowanych w powstałym jeszcze podczas wojny Żydowskim Komitecie Antyfaszystowskim o próbę utworzenia na Krymie Żydowskiej Republiki Autonomicznej, która została odczytana przez Stalina jako chęć oderwania półwyspu od ZSRR i przekazanie go we władanie Stanom Zjednoczonym. Kierujący komitetem znany aktor i reżyser Salomon Michoels zginął na osobisty rozkaz Stalina w zainscenizowanym przez służby w styczniu 1948 roku wypadku samochodowym, 10 innych działaczy wyrokiem sądów rozstrzelano, a około 90 trafiło do łagrów.

7. Salomon Michoels.

Podobnie było ze "sprawą megrelską" na przełomie lat 1951/52. Aresztowano wówczas i zamordowano wielu działaczy partyjnych w Gruzji, którym zarzucono próbę oderwania tej republiki od państwa sowieckiego.

Przed śmiercią Stalina w marcu 1953 roku wypłynęła jeszcze "sprawa lekarzy kremlowskich", sprawujących opiekę medyczną nad najwyższymi rangą członkami kierownictwa ZSRR, których oskarżono o szpiegostwo na rzecz zachodnich państw, a także zamiar uśmiercenia wysokich działaczy KPZR. Po zgonie czerwonego cara sprawa ta została zamknięta jako sfabrykowana.

Po śmierci Stalina trudno już mówić o przypadkach masowego ludobójstwa w Związku Sowieckim, choć "tajemnicze zgony" więźniów politycznych i przedstawicieli opozycji miały miejsce jeszcze w czasach Michaiła Gorbaczowa.

W dzisiejszej Rosji, w rankingu najwybitniejszych postaci w historii tego kraju Józef Stalin, jeden z największych ludobójców w dziejach, od kilku lat zajmuje pierwszą pozycję.

***

Źródła fotografii:

1. Domena publiczna.
2. Domena publiczna.
3. Domena publiczna.
4. Wikimedia Commons CC BY-SA 3.0.
5. Domena publiczna.
6. Domena publiczna.
7. Domena publiczna. 

Bibliografia:

• Ludwik Bazylow, Paweł Wieczorkiewicz: Historia Rosji, Wrocław - Warszawa - Kraków 2005.
• Grażyna Małgorzata Morawska: Skrywana historia rewolucji rosyjskiej, Warszawa 2018. 
• Richard Pipes: Czerwone imperium, Warszawa 2015. 
• Zbiorowe: Agresja sowiecka na Polskę i okupacja ziem wschodnich, Białystok-Warszawa 2019.
• Zbiorowe: Czarna księga komunizmu. Zbrodnie, terror i prześladowania, Warszawa 1999.
• Zbiorowe: W cieniu czerwonej gwiazdy. Zbrodnie sowieckie na Polakach 1917-1956, Kraków 2010.